Gościem Anny Wacławik-Orpik była dr Joanna Ostrowska, autorka książki "Mój Führerze! Ofiary przymusowej sterylizacji na Dolnym Śląsku w latach 1934–44". Jest to kilkanaście biografii ofiar przymusowej sterylizacji z obszaru rejencji wrocławskiej. Ostatnią instancją odwoławczą w przymusowej procedurze sterylizacyjnej była skarga do Führera. Rodzina i bliscy „wyselekcjonowanych” osób – czasami przyszłe ofiary – pisali listy z prośbą o łaskę kierowane na adres Kancelarii Rzeszy.
Przymusowa sterylizacja to nie tylko III Rzesza
Jak podkreśliła dr Joanna Ostrowska "przymusowa sterylizacja" to termin, który nie dotyczy tylko III Rzeszy, ale znak charakterystyczny przełomu XIX i XX wieku w większości krajów europejskich, a także w Stanach Zjednoczonych. Temat sterylizacji wpisywał się w nurt eugeniczny [selektywne rozmnażanie ludzi i zwierząt, w celu ulepszania gatunków; pojęcie wprowadzone przez Francisa Galtona] obecny na początku XX wieku i poszukiwanie sposobów, na to, jak można ingerować w ludzkie ciało, a w końcu także wyznaczanie, kto może funkcjonować, komu wolno żyć, a komu żyć nie wolno. - Ruch eugeniczny był wpisany w to, jak można wytworzyć nowego obywatela, który nie ma wad - mówiła historyczka w TOK FM.
Pół roku po objęciu władzy przez Hitlera została uchwalona Ustawa o ochronie przed potomstwem dziedzicznie chorym, która stanowiła punkt wyjścia do przymusowej sterylizacji, bez której nie byłoby akcji T4 [mordowanie osób chorych i niepełnosprawnych]. - Nie byłoby tak łatwo przesuwać granice tego, co można zrobić z ludzkim zdrowiem i życiem - podkreślała historyczka.
- To są ludzie, którzy uwierzyli w atmosferę epoki i nagle stali się jej ofiarami. Próbują działać narzędziami, które oferuje państwo nazistowskie. Do końca wierzą, że Führer stanie po ich stronie - mówi Joanna Ostrowska o bohaterach swojej książki, którzy chcąc uniknąć sterylizacji, piszą listy do Kancelarii Rzeszy, a swoje skargi kierują wprost do Führera.
Jak typowano osoby do sterylizacji
Przypadkami kwalifikującymi ludzi do zabiegu były epilepsja, wrodzona ślepota, wrodzona głuchota, alkoholizm oraz "niedorozwój umysłowy". Jak podkreślała Ostrowska, była to bardzo szeroka kategoria, pod którą można było podciągnąć nawet depresję, trwałą melancholię.
- Z czasem władze nazistowskie atakowały nie tylko osoby chore psychicznie, ale też osoby, które klasowo nie pasowały do wizerunku dobrego nazistowskiego obywatela - wyjaśniała historyczka.
Ustawa była tak skonstruowana, żeby ludzie reagowali lokalnie, czyli jak tłumaczyła Ostrowska, składali donosy. - Donos mógł złożyć każdy. Najwięcej z nich pochodziło od lekarzy urzędowych, którzy informowali, że niepokoją ich jakieś zachowania pacjentów - podkreślała historyczka, dodając, że donosili również sąsiedzi, znajomi, nauczyciele.
Systemowi donosów - jak pokazuje autorka książki "Mój Führerze" sprzyjały plakaty propagandowe, na których np. zestawiano roczną pensję robotnika oraz roczny koszt utrzymania w szpitalu pacjenta chorego na schizofrenię, pokazując jakie koszty ponosi państwo, które dopiero co podnosi się po Wielkim Kryzysie. - W dodatku straszono, że jeśli chorzy ludzie będą mieli dzieci, to będzie ich coraz więcej - mówiła Joanna Ostrowska, wyjaśniając, dlaczego ludzie na siebie donosili. - Do samego końca podtrzymywano w społeczeństwie przekonanie, że przymusowa sterylizacja to nie jest kara, ale ofiara na rzecz narodu, bo prokreacja byłaby zagrożeniem - podkreślała historyczka.
Plakat propagandowy porównujący zarobki robotników i utrzymanie chorych psychicznie osób w szpitalach Screen z książki 'Mój Fuhrerze'
Na potwierdzenie tego, że kampania działała, autorka przedstawiła historię kobiety, na którą doniósł dentysta, bo zachowywała się "histerycznie". Z książki dowiemy się także o historii kobiety, która, aby uniknąć kary za kradzież roweru, udaje niezrównoważoną psychicznie.
Historie, które poruszają do głębi
W książce Joanny Ostrowskiej znajdują się listy odnalezione w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Historyczka wyjaśniała, że zdecydowała się na ich publikację, ponieważ chciała pokazać indywidualne historie. Według niej samo zjawisko przymusowych sterylizacji jest znane i opisane, ale listy i tragedie ludzkie zawarte w listach są poruszające i robią ogromne wrażenie.
Jeden z listów odnalezionych we wrocławskim archiwum:
Mój Führerze!
Dzisiaj o godzinie 13.00 przyjechałem tu do Berlina, aby przekazać Panu osobiście podanie mojej matki. Wobec tego, że nie było dzisiaj takiej możliwości, przekazuję je przez gońca pocztowego. Podanie i trzy załączone do niego odpisy innych pism w tej sprawie wyjaśnią Panu, mój Führerze, dlaczego musiałem przyjechać. Moja siostra Luise jest tutaj razem ze mną, ponieważ obawiała się, że podczas mojej nieobecności może zostać zabrana przez policję. Od 1 marca 1930 jestem członkiem SA [Oddziałów Szturmowych NSDAP] oraz członkiem partii i jako narodowy socjalista w poczuciu braterskiej przyjaźni wielokrotnie próbowałem przekonać moją siostrę, że powinna ponieść taką ofiarę dla naszego narodu. Również moja matka i pozostałe rodzeństwo prosili ją, aby dała się zoperować. Ona jednak nadal podtrzymuje swój sprzeciw wobec takiego działania; jej nastawienie do tej sprawy może wynikać z jej uwarunkowanego psychicznie sposobu myślenia o problemach płciowych, bo jest od roku u nas w domu i nie widać żadnych zaburzeń jej stanu umysłowego i fizycznego. Istota jej choroby, która w momencie wystąpienia objawów wyrażała się w melancholii i pobudzeniach emocjonalnych, nigdy nie dawała jakichkolwiek zaburzeń umysłowych. Dla nas, członków jej rodziny, okropnym przeżyciem jest obawa, że przeprowadzenie przymusowego zabiegu doprowadzi do jej całkowitego załamania.
Tę obawę wyrażałem w rozmowie z lekarzami, którzy również przyznawali istnienie takiej możliwości. Nie potrafię opisać troski, jaką żywimy u nas w domu. Proszę o rozpatrzenie tego podania, ponieważ ze względu na moją matkę nie mogę wrócić do domu z siostrą bez uzyskania odpowiedzi na tę [naszą] ostatnią [już] prośbę. Jeśli osobista rozmowa z Panem, mój Führerze, o którą zabiegam, okaże się niemożliwa, to proszę, aby za pośrednictwem Kancelarii Rzeszy przekazano mi odpowiedź, którą chciałbym osobiście odebrać.
W nadziei, że podanie mojej matki ze względu na jego pilny charakter zostanie rozpatrzone w sposób priorytetowy, pozostaję wierny Panu, mój Führerze, i wierny Niemcom.
Pana oddany
Wilhelm Christoph
Dla lekarzy był to czysty zysk
Dr Joanna Ostrowska wskazuje, że mało jest dowodów na to, aby proceder przymusowej sterylizacji budził jakieś wątpliwości u samych lekarzy, którzy przeprowadzali zabiegi. Znane są jedynie dwa przypadki na terenie rejencji wrocławskiej, kiedy to lekarz odmówił udziału w akcji. Wpływ na to - jak dodaje historyczka - miał fakt, że przeprowadzanie zabiegów było sprawą dochodową. Lekarz zarabiał 25 Reichsmarek za zabieg na mężczyźnie, a 50 za zabieg u kobiety.
Wrocław, Miejski Szpital Wszystkich Świętych, sala operacyjna Materiały z książki 'Mój Fuhrerze'
- Dla mnie porażające jest to, że do dziś stoją budynki, w których to się odbywało, mamy zdjęcia tych miejsc i tych sal, a nie mamy fotografii tych ludzi - mówi Joanna Ostrowska i dodaje: - Może ktoś kiedyś, będąc we Wrocławiu na ulicy Białoskórniczej, pomyśli, że tu mieszkała Erika Regel ze swoją matką Marthą Halm, i została przymusowo wysterylizowana.
Książkę można pobrać za darmo w formacie PDF na stronie wydawnictwa Karta.
