Talal Derki to laureat Złotego Rogu na 58. Krakowskim Festiwalu Filmowym. Jego film O ojcach i synach zdobył główną nagrodę w konkursie międzynarodowym. Derki to też reżyser głośnego kilka lat temu dokumentu Powrót do Homs. Teraz opowiada o bojownikach An-Nusry, czyli syryjskiej Al-Ka’idy, którzy są ojcami i wychowują swoich synów na kolejnych bojowników.
By zrealizować ten film, Derki ponad dwa lata obserwował jednego z takich ojców i jego synów. Dostaliśmy niezwykle poruszający dokument, który również pozwala nam zajrzeć do środka grupy radykalnych bojowników, poznać ich motywacje i sposób myślenia.
Patrycja Wanat: Przez ponad dwa lata mieszkałeś z bojownikami An-Nusry i obserwowałeś ich życie. Dlaczego zdecydowałeś się na tak ogromne poświęcenie dla tego filmu?
Talal Derki: Chciałem zrozumieć, dowiedzieć się czegoś więcej na temat powstania i rozwoju radykalnego salafickiego islamu w Syrii podczas wojny. Chciałem poznać motywację tych ludzi, ich sposób myślenia i to, w jaki sposób odbywa się pranie mózgu młodszej generacji.
Udało ci się? Co zrozumiałeś?
Tak, teraz rozumiem więcej. Na przykład to, że większość problemów nie dotyczy konkretnych grup czy osób, bo zawsze powstaną nowe grupy, nowe odłamy. My walczymy z ideologią, jesteśmy na wojnie z ideologią, która należy do starych, antycznych czasów, jest niezwykle krwawa i brutalna. Oni chcą żyć dokładnie tak jak 1400 lat temu.
Zamierzałem postawić podstawowe pytania: co się tam teraz dzieje i jak wykorzystywane jest młode pokolenie w tej wojnie. Chciałem zobaczyć, na czym polega instytucja „ojca”, jaką ma pozycję. Podejmuje on decyzje za dzieci, ma pełnię władzy, a równocześnie jest kochającym ojcem.To jest ten paradoks, który zainspirował mnie, żeby zrobić film o tym, jak można kogoś kochać tak bardzo i jednocześnie nie mieć oporów przed poświęceniem jego życia.
Podczas pierwszego roku w Niemczech miałem bardzo dużo koszmarów związanych z ludźmi z An-Nusra. Oni przychodzili do moich snów, a to miało wpływ na moje życie, moi przyjaciele złościli się na mnie: dlaczego jesteś agresywny, dlaczego pijesz. Dlatego właśnie zacząłem robić ten film. W dzieciństwie mój ojciec uczył mnie, jak spisywać moje sny, tak żeby koszmary nie powracały. W ten sposób chciałem stawić czoła tej chorobie, która toczy Syrię. Bo to jest choroba, która niszczy syryjskie społeczeństwo, ciągle przecież znajdują ludzi, którzy ich popierają, wciąż mogą rozwijać swoje szalone pomysły.
Jak udało Ci się wejść w szeregi An-Nusry? Do domu rodziny, o której opowiadasz?
To zaczęło się cztery lata temu, w 2014 roku. Przede wszystkim, nie mogli nic znaleźć przeciwko mnie w internecie. Zagrożeniem były nawet moje zdjęcia w towarzystwie kobiet z festiwali filmowych. Musiałem wykasować z portali społecznościowych wszystkie zdjęcia, na których np. piję alkohol albo wpisy krytykujące ich ideologię, musiałem udowodnić, że jestem otwarty, nie mam uprzedzeń. Udzieliłam nawet kilku wywiadów w radiu i telewizji, w których bardzo pozytywnie wypowiadałem się o an-Nusra, zamieszczałem to na moim facebooku. Moi przyjaciele byli na mnie wściekli, ale oczywiście później zobaczyli film i wszystko zrozumieli, wspierali mnie.
Musiałem więc przygotować całe zaplecze. Z drugiej strony, w tamtym czasie do Syrii płynęła ogromna fala ludzi, którzy chcieli walczyć w tej wojnie; mówili, że żyli w ciemności, a teraz oświeciło ich światło Islamu. "Teraz chcemy być żołnierzami Boga". Wpisałem się więc w tę retorykę: powiedziałem, że nie mogę już wytrzymać w Niemczech, patrzeć na to, co się tam dzieje, chce walczyć, uczestniczyć w dżihadzie, jestem filmowcem, więc chcę pomóc w ten sposób. I właśnie tak to przedstawiłem. Tłumaczyłem, że nigdy nie miałem zbyt mocnych związków z religią, ale teraz chcę się uczyć, zmienić. "Tylko wy macie rację, inni się mylą".
Przekonały ich też moje umiejętności dziennikarskie, zawód filmowca, obejrzeli mój poprzedni film Powrót do Homs, bardzo im się podobał główny bohater filmu, więc mieli nadzieję, że zrobię coś podobnego, że przedstawię tego głównego ojca jak bohatera. Jest w końcu wojownikiem, jest odważny, nigdy się nie poddaje, wierzy w swoje przekonania. Myślał więc, że ten film uczyni go sławnym, tak jak ludzi w Al-Ka’ida, których on wielbi.
Jak praca nad tym filmem wpłynęła na twoje życie?
Powiem ci szczerze, że wciąż podnoszę się z tego doświadczenia, miało ono duży wpływ na moją psychikę. Sprawiło, że stałem się jeszcze większym ekstremistą w drugą stronę. Coraz bardziej zależy mi na obronie praw kobiet, dzieci w krajach muzułmańskich, wolności.
Jeśli raz doświadczysz takich granicznych przeżyć, zmierzysz się z nimi i uda ci się uniknąć śmierci, uświadomisz sobie, jak blisko byłeś sytuacji, która mogła oznaczać twój koniec, wtedy wszystko się zmienia: to jak patrzysz na świat, czujesz go, odbierasz emocje, nabierasz dystansu, nie przejmujesz się drobnostkami, trudniej cię zdenerwować.
Zmienił się też sposób, w jaki patrzę na religię, narody, politykę, system państwowy, rasę ludzką. Wszystko się zmieniło, nic nie jest już dla mnie oczywiste, czarno-białe.
Jak patrzysz na przyszłość Syrii? Kraj jest doszczętnie zniszczony, wojna trwa.
Tak, wojna wciąż trwa, ale zmienił się jej charakter. Wciąż są jednak ludzie, którzy szukają zemsty, po obu stronach: z jednej strony są salafici, z drugiej dyktatura, do tego kurdyjscy komuniści. Kraj jest podzielny na trzy części, rządzi ten, który ma większą broń, nie ma bezpiecznego miejsca, nie ma się gdzie schować, spać spokojnie ze swoją rodziną, bez obaw, że ktoś nie przyjdzie, żeby cię skrzywdzić albo porwać.
Dyktatura nigdy nie zadbała, by połączyć ludzi. W Syrii jest wiele różnych grup etnicznych i rząd nie zdołał ich połączyć, ale wierzę, że w dalekiej przyszłości będzie dobrze. Wielu Syryjczyków ma jednak możliwości rozwijania się za granicą teraz i to oni zmienią ten kraj.
