Podstawa zakłada m.in., że nauczyciel będzie rozmawiał z uczniami o dojrzałości do małżeństwa oraz motywach jego zawierania. Znalazł się tu też punkt mówiący o czynnikach warunkujących trwałość oraz powodzenie małżeństwa. - Czy ktokolwiek jest kompetentny, by przedstawiać to w tak kategoryczny sposób? - pyta pani Anita, nauczycielka wychowania do życia w rodzinie w jednej ze szkół podstawowych w Warszawie. WDŻ prowadzi od kilku lat. Zgodziła się na rozmowę, ale - ze względu na ogólną sytuację w oświacie - bez nazwiska.
Anna Gmiterek-Zabłocka, TOK FM: Jak pani zareagowała zapoznając się z - jeszcze wtedy - projektem nowej podstawy programowej do wychowania do życia w rodzinie?
Pani Anita, nauczycielka wychowania do życia w rodzinie: Tak naprawdę, sama zastanawiałam się, jak dużo się zmieni i czy się zmieni. Podstawa programowa ma za zadanie dość szeroko ująć pewne zagadnienia, a dopiero potem twórcy poszczególnych programów zawężają treści. Aczkolwiek zmartwiło mnie to, że niektóre kwestie już w podstawie są mocno zawężone i nie pozostawiają możliwości wyboru.
Jakie tematy ma pani na myśli?
- Na przykład małżeństwo - z podstawy programowej można odnieść wrażenie, że jest to jedyny właściwy punkt odniesienia do bycia z drugim człowiekiem. A przecież to nie jest jedyna forma relacji kobiety i mężczyzny, nie mówiąc już w ogóle o związkach homoseksualnych, które jednak istnieją, a tu w ogóle nie ma o nich mowy. Absolutnie.
Znalazłam w tych dokumentach zapis - zacytuję - "Dojrzałość do małżeństwa oraz motywy jego zawierania. Czynniki warunkujące trwałość oraz powodzenie małżeństwa". Czy pani się czuje osobą kompetentną do mówienia uczniom, co zrobić, by małżeństwo było szczęśliwe i trwałe?
- No właśnie. Sama zastanawiam się, czy ktokolwiek jest kompetentny, aby w stu procentach powiedzieć, co będzie warunkowało to szczęście w małżeństwie; jak mamy typować tego partnera/partnerkę na współmałżonka i osobę, która ma z nami spędzić życie? To jest bardzo trudne dla każdego z nas - osób dorosłych. Więc jak to przedstawić młodym ludziom? Nie wiem, jaka jest zasadność, by umieszczać to w podstawie programowej w tak kategoryczny sposób.
Czyli jak żyjemy razem, to tylko w małżeństwie? Taki jest przekaz?
- Tak, nie ma miejsca na inne formy, inne relacje.
Jest tu też zapis o związku między aktywnością seksualną a miłością i odpowiedzialnością i dalej "Problemy związane z przedmiotowym traktowaniem człowieka w dziedzinie seksualnej". Czyli, jeśli dobrze rozumiem, przekaz jest taki, że tylko małżeństwo to dobry moment na inicjację seksualną?
- W jednym z punktów rzeczywiście jest to tak ujęte - z tego co pamiętam, jest mowa o tym, by na podstawie wytycznych biomedycznych przedstawić zasadność inicjacji seksualnej w małżeństwie. Jest taki punkt, który to mówi wprost. A to w ogóle nie będzie przemawiało do młodzieży i myślę, że nie przemawia też do większości ludzi dorosłych - takie kategoryczne stawianie sprawy. Jest tu też mowa o życiu seksualnym w kontekście małżeństwa i odpowiedzialności albo już wtedy różnych konsekwencji. Czyli mamy tylko: seksualność to miłość, odpowiedzialność albo same złe konsekwencje i przedmiotowe traktowanie.
Mówiąc wprost, nie ma mowy o tym, że mężczyzna i kobieta mogą żyć w związku nieformalnym, bez małżeństwa i mogą być szczęśliwi?
- Rzeczywiście. I to mnie martwi. Podstawa w ogóle nie uwzględnia różnic światopoglądowych uczniów i ich rodziców. Ja nie mam prawa mówić, że inicjacja seksualna i życie dwojga ludzi może się realizować tylko w małżeństwie, bo nie wiem, z jakiego środowiska światopoglądowego wywodzą się moi uczniowie i ich rodzice. Nie mam prawa narzucać takiego spojrzenia na tak delikatne kwestie.
A jak było do tej pory?
- Na moich zajęciach kwestie sporne typu aborcja, ale też temat życia seksualnego omawiamy w kontekście różnych światopoglądów. Mówimy o normach medycznych WHO, ale jednocześnie - jeśli jest to sprzeczne z tym, co mówi duchowieństwo, to ja też to przekazuję i mówię "Słuchajcie, wy wybierzecie drogę". Bo taka jest prawda, nikt im tego nie narzuci, a jeśli ktoś będzie próbował narzucać, to tylko przyniesie odwrotne efekty.
Tu jest też mowa o fizjologii płodności i jej neurohormonalnych uwarunkowaniach. Czy do tej pory rozmawiała pani z uczniami na przykład o in vitro?
- Rozmawiamy oczywiście o metodach regulacji płodności, o antykoncepcji, która tą płodność też troszeczkę zmienia. Często z zainteresowania uczniów wynikało, że chcieli rozmawiać również o in vitro. Szczególnie w ostatnim roku, gdy mamy gorące tematy związane z in vitro, gdy krytykuje się tą metodę, gdy wycofano się z finansowania tego programu. Uczniowie słyszą, rozmawiają z rodzicami. Przecież oni nie żyją w szklanym pudle, które nie przepuszcza dźwięku. Wiedzą, co się dzieje, pytają o to, co jest w tym złego, dlaczego jest taki szum medialny? Chcą to rozumieć. I ja staram się odpowiadać na ich wątpliwości.
I co pani zrobi teraz, przy nowej podstawie programowej?
- Powiem tak, zadaniem nauczyciela jest odpowiadać na potrzeby uczniów. I myślę, że to jest taka furtka, na którą można się powoływać. Podstawa programowa to są pewne wytyczne, potem również programy. Jeśli ja widzę zainteresowanie uczniów daną kwestię albo widzę, że ich wiedza wymaga uzupełnienia - ja mam prawo, a wręcz obowiązek to robić. Wiadomo, że moje lekcje i poziom przekazywanej wiedzy dostosowuję do wieku uczniów, z którymi pracuję.
Z pani doświadczenia wynika, że uczniowie chcą rozmawiać o tematach trudnych? Np. o aborcji czy innej orientacji seksualnej?
- Zdecydowanie. Przychodzą czasem po lekcjach, dopytują. W trakcie lekcji też niejednokrotnie widzę, że zainteresowanie jest o wiele szersze. Chcą wiedzieć, z czego to wynika, jak rozpoznać. Czasem pytają wprost, jak się zabezpieczać w związku homoseksualnym i czy w ogóle się zabezpieczać. Bo najczęściej uczniowie myślą tylko o ciąży, nie myślą o chorobach przenoszonych drogą płciową, co też wydaje się niepokojące.
Ale to też świadczy o tym, że mają do pani zaufanie.
- Tak, uważam, że to jest absolutna podstawa do prowadzenia tego przedmiotu. Bo mówienie o konfliktach w rodzinie, o wyrażaniu uczuć czy o jeszcze bardziej delikatnych sprawach typu współżycie, miłość, relacje - to są tematy, które wymagają otwartości, gotowości uczniów do mówienia o tym, co ich trapi, co ich martwi. I nie da się prowadzić tych zajęć bez zbudowania odpowiedniego zaufania.
A ta nowa podstawa sprzyja otwartości i budowaniu poczucia intymności?
- W ogóle nie możemy chyba tutaj o tym mówić, skoro punkty są sformułowane w sposób kategoryczny, narzucający i bardzo jednostronny. Na przykład gdy mówimy o płciowości, różnicach między płciami i o tym, że one są absolutnie komplementarne, a ten wątek się przejawia w kilku punktach - to bardzo mnie razi ta komplementarność. To znaczy, że co? Że ja jako kobieta jestem komplementarna z każdym mężczyzną? To jest przecież patrzenie według stereotypów. Czyli w jednym miejscu w podstawie mówi się o stereotypach, że trzeba je jakoś rozpoznawać, a w drugim miejscu - podstawa programowa tylko te stereotypy pogłębia i je wspiera. Więc jak tu mówić o jakiejś otwartości?
Znalazłam w tym dokumencie też punkt o funkcjach rodziny. I wymienione są funkcje: prokreacyjna, opiekuńcza, wychowawcza, ekonomiczna. Ale pojawia się też funkcja religijna?
- Tak, to też zwróciło moją uwagę. Aczkolwiek wydaje mi się, że to było tylko w projekcie. W wersji podpisanej nie ma już funkcji religijnej, a są tylko podane przykłady funkcji. Choć gdzieś tam dalej ta religijność jest przemycona.
Są też zasady savoir vivre.
- Tak, zasady, jak być uprzejmym, miłym, zdyscyplinowanym każdego dnia. Że trzeba szanować rodziców, rodzeństwo i inne osoby. A to nie jest uczenie dzieci samodzielnego myślenia, decydowania, krytycznej analizy. Ja rozumiem, że nie chodzi o to, by wychowywać buntowników, bo nie w tym rzecz. Ale wychowywać młodych ludzi, którzy będą w stanie przeanalizować swój czy nawet czyjś sposób postępowania, a nie tylko takich, którzy będą przysklaskiwać i będą mili dla innych.
Antykoncepcja jest w podstawie?
- Tak, jest, ale jest to jeden punkt, podczas gdy o zasadności małżeństwa, komplementarności płci, wartościach - punktów jest zatrzęsienie. A antykoncepcja czy choroby przenoszone drogą płciową to jest po jednym punkcie, gdzie to są przecież tematy bardzo szerokie. I wymagają szczegółowego omówienia, by młodzież miała świadomość, jak się w tym poruszać.
Pani zdaniem, ten kto pisał te podstawy, jakie miał przesłanie?
- Chciałabym wierzyć, że intencją autorów było dobro dzieci i młodzieży, ale moim zdaniem tak nie jest. Ja to odbieram tak: mamy myśleć w pewien określony sposób, działać według wartości, które są ogólnie uznawane. Tylko uznawane przez kogo? Ja nie powinnam uczniom niczego narzucać. A obawiam się, że ta nowa podstawa programowa ma właśnie taki cel.
